سینماسینما، حسام الدین مقامی کیا:
در مسیر حرف زدن درباره «ناپدید» ممکن است مجبور شویم به عقب برگردیم و روی مبانی به توافق برسیم، تا آنجا که به تعریف دوباره «فیلم» برسیم؛ بحثی خواهد شد مطول و احتمالا بی سرانجام. ولی مختصر اینکه: «ناپدید» با آنکه تماشایی است، با وجود غنایی که در تصاویر و جذابیتی که در اجزا و پاره های گوناگونش دارد، «فیلم» بودنش محل شک است. و البته این بدان معنی نیست که از تماشایش لذت نخواهید برد. بیش از هرچیز «تشتت» در ابعاد گوناگون این اثر است که ما را در اطلاق «فیلم» به آن (که به یک کلِّ منسجم اطلاق می شود) مردد می کند.
خلاقیتِ مهارنشده
می توان ساخته فرحناز شریفی را مجموعه ای از اپیزودها و کلاژی از ساخته های بصری زیبا و تماشایی دانست؛ بعضی اپیزودها به مستند نزدیک اند، بعضی به ویدیوآرت و در برخی قصد قصه گویی مشهود است. پس اگر دنبال نخ تسبیح محکمی می گردیم که اپیزودها را به هم وصل کند، تا اینجای کار روی ساختار و قالب نمی توانیم حساب کنیم. ولی برای آنکه بفهمیم شریفی چه ذهن خلاق و چه تسلط ذهنی قابل توجهی بر امکانات روایی سینما دارد، ساختار و قالب «ناپدید» کفایت می کند. او در هر اپیزود، شیوه روایی جدیدی را در فیلمنامه درمی اندازد؛ شیوه ای غیرمعمول، خارق عادت و البته به جا، به اندازه و متناسب.
پرش در زمان
تقریبا در هیچکدام از اپیزودها درباره سال وقوع اتفاقات صحبتی نمی شود و در عین حال از داده های تصویری آنها می توان حدس زد راوی وقایعی هستند که حدود دهه های ۵۰ تا ۷۰ شمسی امکان وقوع داشته اند؛ به استثنای اپیزود جوان کوهنورد، پویا، که وقایع مستندی را در سال ۹۲ (با ذکر سال) مرور می کند. پس فیلم، اینجا هم یکدست نیست. حتی اگر فرض کنیم که «بی نظمی خودش یک جور نظم است»، هماهنگی زمان نمایشی در باقی اپیزودها، اپیزود پویا را انگشت نما می کند. پس نخ تسبیح ما در زمان نمایشی هم پاره شده.
بهانه های دیگری برای گیج شدن
در کاربلدی و تسلط فرحناز شریفی همین بس که دقایقی از فیلم را بدون حضور موجود زنده متحرک پیش می برد، بدون آنکه خلأ چنین حضوری حس شود. کارگردان «ناپدید» این کار دشوار را به کمک ایده های بصری جذاب و متناسب با مضمون و موضوع، حرکت های بسیار دقیق دوربین، صحنه آرایی موبه مو محاسبه شده، صداگذاری و طراحی صدای هنرمندانه و چیزهای دیگری از این دست انجام داده؛ مسلط و چیره دست. او در باقی دقایق هم مسلط عمل کرده، ولی باز نخ تسبیح را گسسته. خیلی مسلط مستندی با راوی اول شخص ساخته (در اپیزود پویا)، حساب شده مستندی مصاحبه محور ساخته (در اپیزود ژوبین) و… به این ترتیب قید رویه ثابت را زده. دقیق تر هم که بشوید، دیدن اپیزودی با کمترین حرکت موجود زنده، اپیزود دیگری با تصاویر مستند و ناگهان اپیزودی با دو بازیگر حرفه ای کاملا شناخته شده (صابر ابر و پانته آ پناهی ها)، کلی بهانه برای گیج شدن در اختیارتان می گذارد. اضافه کنید بر اینها، استفاده از میان نویس در بخشی از تصاویر، استفاده از زیرنویس در یک اپیزود و استفاده از گفتار متن در اپیزودی دیگر. نخ تسبیح، ریش ریش شده و دانه ها هرکدام به سمتی رفته اند.
فیلمسازی که زیاد می دانست
اینکه از بخش های مختلف «ناپدید» با عنوان «اپیزود» یاد کردم، ممکن است با سلیقه و اراده کارگردان همخوان نباشد. اما آنقدر پاره های این اثر، متنوع و قابل دسته بندی هستند که می توان آن را کشکولی از اپیزودهای تماشایی دانست. هرکدام از این اپیزودها می توانست ادامه پیدا کند، مطول شود، اپیزودهای همگون تری را کنار خودش بنشاند و به فیلم بلند منسجم تری تبدیل شود و ما را از چانه زدن درباره اینکه تعریف «فیلم» دقیقا چیست، معاف کند. اثر فعلی حتی به «ناپدید شدن» هم از هر منظری که دست داده، نگاه کرده و از این حیث هم مشتت است. چیزی شبیه موضوع انشاهای قدیمی: «درباره ناپدید شدن هرچه می دانید بنویسید». اما نهایتا انشای پرظرافتی که فرحناز شریفی به زبانِ سینما نوشته، نشان می دهد که هم خوش نویس است و هم خلاق.
منبع: ماهنامه هنروتجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- مهدی شامحمدی: اکران آنلاین تاثیری بر تعداد مخاطبان مستند نداشت/ مستند اجتماعی همیشه پر مخاطب است
- بازخوانی یک قتل از پیش طراحی شده/ نگاهی به مستند «ترور سرچشمه»
- گفت آن گلیم خویش بدر میبرد ز موج/ وین جهد میکند که بگیرد غریق را/ نگاهی به مستند «صبیه»
- آبشخورِ آهوانِ تشنه!/ نگاهی به مستند «مُغیسُف»
- نمایش ۶ فیلم مستند ایرانی در برنامه انجمن آسیایی نیویورک
- نگاهی به مستند «زیر این چتر باران میبارد»/ چیزی خزنده و مرموز راه پیدا کرده به دفتر مدیری مسئول
- «کاغذپارهها» از اول بهمن اکران عمومی میشود
- خبرهای تازه از «اکران حقیقت»/ نمایش چهار مستند در بهمن ماه
- صنوبرهایِ شیرین، در همنوازیِ عشق
- مستندهای بخش مسابقه اصلی «ایدفا» معرفی شد
- شهرت یا آرامش / مستند «مزرعه کلارکسون»؛ پیچوخمهای مزرعهداری
- یک هشدار زیبا / مستند «سالی که جهان تغییر کرد»؛ حال خوش طبیعت وقتی انسان در قرنطینه بود
- قدیمیترین تصاویر عزاداریها و مجالس آذری زبانها در مستند «صادق الوعد»
- نه فرشتهام، نه شیطان
- مردی که نمیخندید ولی میخنداند! / «باستر بزرگ»؛ مستندی درباره مرد صورت سنگی
نظر شما
پربازدیدترین ها
آخرین ها
- پولاد کیمیایی برای «گالیله» میخواند
- فرصت ۳ فیلم کوتاه ایرانی برای اسکار ۲۰۲۵
- رکوردداران روز اول اکران
- «اتاق فرار» پرمخاطبترین بسته فیلم کوتاه «هنر و تجربه»
- معرفی برگزیدگان جوایز دیوید دی دوناتلو ۲۰۲۴ ایتالیا/ «من کاپیتان» بهترین فیلم شد
- روسای جدید آکادمی سزار معرفی شدند
- فیلم کوتاه «چوپان» در جشنواره ژاپنی
- «طاووس خانم و ازدواجهایش» در فرهنگسرای نیاوران روی صحنه میرود
- حسن فتحی: جهانِ پر از طمع و ویرانی را با افعال خود سیاهتر نکنیم
- شهاب حسینی؛ تنوع در پذیرش نقش، تناقض و شتابزدگی در واکنشها/ یادداشت کیوان کثیریان
- جزئیاتی از فیلم «کارآموز» علی عباسی/ صعود ترامپ
- جزئیات برنامههای جشنواره ترایبکا اعلام شد/ نمایش فیلمهای خاطرهانگیز هیچکاک، اسکورسیزی و اسپیلبرگ
- برگزاری دوازدهمین کارگاه بینالمللی تئوری اطلاعات و مخابرات با حمایت همراه اول
- این هنر و تجربه آنتی ویروسی ست بر فیلم های به هرقیمت مسخره
- جشنواره «هاتداکس» در ایستگاه پایانی؟/ گرفتاریهای تهدید کننده
- رخشان بنیاعتماد و روبن اوستلوند در مجمع سرمایهگذاران بازار فیلم کن
- نظارت سازمان سینمایی به نمایش آثار سینمایی خارجی در پلتفرمها
- پل استر درگذشت
- رامین حسینپور بهترین آهنگساز فستیوال لسآنجلس شد
- رقابت ویژه چند فیلم و تعطیلی یک روزه سینما
- «پر» در جشنواره ورونژ روسیه نمایش داده میشود
- مسعود اسکویی درگذشت
- برگزیدگان جشنواره فیلم پکن معرفی شدند/ تجلیل از چن کایگه با حضور ییمو
- «سیم خاردار» در کازابلانکا
- راهیابی مستند «دوربین فرانسوی» به جشنواره ارمنستانی
- نمایشگاه نقاشی «درخت جان» در گالری کاما
- رضا شیخی فیلمبردار سینمای ایران درگذشت
- پایان فیلمبرداری «خالد» در زیگورات
- معرفی آثار راه یافته به بخش فیلمنامه جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی
- امیر جدیدی، منصور بهرامی میشود